Bộ 77 止 chỉ [1, 5] U+6B63
正 chánh, chính, chinh
zheng4, zheng1- (Tính) Đúng, thích đáng, hợp với quy phạm, đúng theo phép tắc. ◎Như: chánh đạo 正道 đạo phải, chánh lộ 正路 đường ngay, chánh thức 正式 khuôn phép chính đáng, chánh lí 正理 lẽ chính đáng.
- (Tính) Phải (mặt). Đối lại với phản 反. ◎Như: chánh diện 正面 mặt phải.
- (Tính) Ở giữa. Đối với thiên 偏. ◎Như: chánh tọa 正坐 chỗ ngồi chính giữa, chánh sảnh 正廳 tòa ngồi chính giữa (đại sảnh đường), chánh môn 正門 cửa giữa (cửa chính).
- (Tính) Đúng lúc. ◎Như: tí chánh 子正 đúng giờ tí, ngọ chánh 午正 đúng giờ ngọ.
- (Tính) Ngay, thẳng. ◎Như: công chánh 公正 công bằng ngay thẳng, chánh phái 先正派 đứng đắn.
- (Tính) Thuần nhất, không pha tạp. ◎Như: thuần chánh 純正 thuần nguyên, chánh hồng sắc 正紅色 màu đỏ thuần.
- (Tính) Gốc. Đối lại với phó 副. ◎Như: chánh bổn 正本 bản chính, chánh khan 正刊 bản khắc gốc.
- (Tính) Trưởng, ở bậc trên. ◎Như: chánh tổng 正總 (có phó tổng 副總 phụ giúp), chánh thất phẩm 正七品 (tòng thất phẩm 從七品 kém phẩm chánh).
- (Tính) Dương (vật lí học, số học). Đối với phụ 負. ◎Như: chánh điện 正電 điện dương, chánh số 正數 số dương.
- (Tính) Đều. ◎Như: chánh lục giác hình 正六角形 hình lục giác đều.
- (Động) Sửa lại cho đúng, sửa sai, tu cải. ◎Như: khuông chánh 匡正 giúp đỡ làm cho chánh đáng. ◇Luận Ngữ 論語: Quân tử thực vô cầu bão, cư vô cầu an, mẫn ư sự nhi thận ư ngôn, tựu hữu đạo nhi chánh yên, khả vị hiếu học dã dĩ 君子食無求飽, 居無求安, 敏於事而慎於言, 就有道而正焉, 可謂好學也已 (Học nhi 學而) Người quân tử ăn không cầu được no thừa, ở không cần cho sướng thích, làm việc siêng năng mà thận trọng lời nói, tìm người đạo đức để sửa mình, như vậy có thể gọi là người ham học.
- (Động) Sửa cho ngay ngắn. ◎Như: chánh kì y quan 正其衣冠 sửa mũ áo cho ngay ngắn.
- (Danh) Chức quan đứng đầu, chủ sự. ◎Như: nhạc chánh 樂正 chức quan đầu coi âm nhạc, công chánh 工正 chức quan đầu coi về công tác.
- (Danh) Vật để làm cớ.
- (Danh) Họ Chánh.
- (Phó) Ngay ngắn. ◇Luận Ngữ 論語: Thăng xa, tất chánh lập, chấp tuy 升車, 必正立, 執綏 (Hương đảng 鄉黨) Khi lên xe thì đứng ngay ngắn, rồi cầm lấy sợi dây (để bước lên).
- (Phó) Đang. ◎Như: chánh hạ vũ thời 正下雨時 lúc trời đang mưa.
- (Trợ) Đúng là. ◇Luận Ngữ 論語: Chánh duy đệ tử bất năng học dã 正唯弟子不能學也 (Thuật nhi 述而) Đó chính là những điều chúng con không học được.
- (Động) Chất chính.
- (Động) Mong hẹn.
- § Ghi chú: Trong các nghĩa trên, cũng đọc là chính.
- Một âm là chinh. (Tính) ◎Như: Tháng đầu năm gọi là chinh nguyệt 正月 tháng giêng. Ngày xưa các nhà vua họ này thay họ khác lên trị vì lại đổi tên riêng một ngày làm ngày đầu năm, nhà Thương thì dùng ngày sửu làm ngày đầu năm. gọi là chinh sóc 正朔. Ta quen đọc là chữ chính.
- (Danh) Cái đích tập bắn. ◎Như: chinh hộc 正鵠 giữa đích. Vì thế nên khuôn phép của một sự vật gì cũng gọi là chinh hộc.
|
